Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan ve suda erimeyen gluten isimli proteine karşı duyarlılık sonucu gelişir. Hastalık diyete tahılların eklenmesinden sonra herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir. Hastalığın sıklığı coğrafi farklılıklar göstermektedir. Sıklığın son 20 yılda artış göstermesi beslenme alışkanlıklarında değişikler dışında, hastalık konusunda farkındalığın artışı, antikor tarama testlerinin kolayca uygulanması ile atipik/sessiz olguların da tanınması ile ilişkili olabilir. En yüksek görülme sıklığı Batı Avrupa ve Avrupalıların göç ettikleri Kuzey Amerika, Avustralya gibi yerlerdedir (%1). Ülkemizde 2006-2008 yılları arasında, 6-17 yaş grubu sağlıklı 20,190 okul çocuğunun tarandığı bir çalışmada prevalans %1.7 olarak hesaplanmıştır.
Belirti/bulgular
- Uzun süren, düzelmeyen ishal
- Tekrarlayıcı, sürekli karın ağrısı
- Karında şişlik
- İştahsızlık
- Kilo alamama/kilo kaybı
- Boy kısalığı
- Ergenlikte gecikme
- Kusma
- Kabızlık
- Kemik erimesi
- Kansızlık
Hastalığın şu anda kanıtlanmış tek tedavisi ömür boyu tam glutensiz diyettir. Diyetten buğday, arpa ve çavdar içeren besinler tamamen çıkarılmalıdır. Glutensiz diyet ile yakınmalar kısa sürede kaybolur, bağırsak normale döner.
Gluten İçeren Besinler
- Buğday türleri (Siyez, spelt, tritikale), buğday ürünleri (un,bulgur, makarna, kuskus, irmik, şehriye, tarhana, yarma, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, un ilaveli çorbalar)
- Arpa, malt, malt kullanılan içecekler
- Çavdar
- Galeta ununa veya una batırılarak kızartılmış tavuk, balık gibi et ürünleri
- Gluten içeren hazır çorbalar
- Köfte, pane harçları
- Ayrıca; sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, hazır salça,soslar, dondurma gibi besinlerin bazılarında gluten bulunabilmektedir.
Gluten günlük hayatta besin endüstrisi dışında, ilaç ve kozmetik, temizlik malzemeleri, oyun hamurları gibi ürünlerde bulunabilen bir maddedir.
Tüketebilecekleri Besinler
- Pirinç, pirinç unu, mısır unu, patates unu, tef ve milleta, karabuğday, kinoa, amarant
- Meyve ve sebzeler
- Kurubaklagiller
- Kuruyemişler (kavrulmamış)
- Bitkisel yağlar, tereyağı
- Süt ve türevleri (süt, yoğurt, peynir)
- Et, balık, tavuk, yumurta
- Uygun koşullarda hazırlanan ve sunulan ürünler (bal, ev reçeli, zeytin)
Çölyaklı bireyler, gizli gluten kaynaklarına karşı tedbirli olmalıdır, mutlaka etiket okuma alışkanlığı kazanmalı, glutensiz olduğundan emin olmadıkları hiçbir besini tüketmemelidirler. Çölyaklı bireyler, ″glutensiz″ ibaresi ya da logosu olmayan ürünleri kullanırken çok dikkatli olmalıdırlar.